آوای دل

معناى اتمام حجت در صحنه كربلا و امثال آن يعنى چه؟

در نهضت عاشورا، امام حسين علیه السلام يك سرى شيوه ها و تاكتيك هاى تبليغى داشت تا بدين وسيله مردم را از حقيقت آگاه سازد. اين روش هاى تبليغى هم مايه ماندگارى نهضت و مصونيت چهره آن از انحرافات و كژانديشى ها بود و هم عاملى روحيه بخش در ياران و ايجاد تزلزل در انگيزه سپاه كوفه بود و هم موجب رسوايى يا خنثى شدن تبليغات دشمن شد. يكى از اين روشها «اتمام حجت» بود. امام حسين علیه السلام با اين روش، راه هر گونه عذر، بهانه، توجيه و تأويل را بر روى دشمنان بسته و زمينه را براى پيوستن افراد به جبهه حق فراهم مى ساخت و انسان هاى ناآگاه را از دشمنى با آن حضرت بر حذر مى داشت.
«اتمام حجت» شيوه اى براى احيا و ترويج فرهنگ گفت و گو تلقى مى شد؛ روشى كه حضرت ابا عبدالله علیه السلام از سنت نبوى و علوى الهام گرفته بود. آن حضرت به وضوح مشاهده مى كرد كه فرهنگ دعوت، تبليغ و ارشاد، فراموش و خشونت، زور و ارعاب جايگزين منطق، مشورت و مناظره شده است. از اين رو همواره كوشش مى كرد تا با احتجاج ها و اتمام حجت هاى خويش، اهميت و پايبندى به اصل مذاكره را به عنوان يك سنت حسنه به مردم خاطر نشان سازد.
آن حضرت در يكى از اتمام حجت هاى خود مى فرمايد:
«آيا من پسر دختر پيامبر شما، فرزند پسر عموى او كه نخستين مسلمان بود نيستم؟ آيا حمزه سيدالشهداء و جعفر طيار عموهاى من نيستند؟ آيا سخن پيامبر خدا به شما نرسيده كه فرمود: اين دو تن سرور جوانان اهل بهشتند؟ اگر شما مرا دروغ گو مى پنداريد از كسانى چون جابر بن عبدالله انصارى، ابا سعيد خدرى، سهل بن سعد ساعدى، زيد بن ارقم و انس بن مالك بپرسيد!
آيا من كسى از شما را كشته ام كه به خونخواهى برخاسته ايد؟ يا مالى از شما نابود كرده ام كه تقاص مى كنيد يا زخمى بر كسى زده ام كه قصاص مى نماييد؟
آنها هيچ نگفتند: آن گاه امام فرياد زد: «اى شبث بن ربعى! اى حجار بن ابجر! اى قيس بن اشعث! اى يزيد بن حارث! آيا شما ننوشتيد كه ميوه هاى اينجا رسيده، باغ ها سرسبز شده و اينك بشتاب كه به سوى لشكرى آماده مى آيى؟ نه به خدا هرگز مانند مردمان دون و پست، دست بيعت نمى سپارم و مانند بردگان فرار نمى كنم.» [1]
امام علیه السلام با چنين جملاتى، به عدم تنافى منطق گفتمان با اصول گرايى و ذلت ناپذيرى تأكيد مى ورزد البته اين سيرت از سوى پيروان وى نيز پيگيرى مى شد؛ چنان كه عباس بن على، زهير بن قين و حبيب بن مظاهر در مواضع گوناگون، با دشمن خونخوار به گفت و گو پرداخته و اتمام حجت مى كردند. [2]

پی نوشت:
1. نگا: تاريخ طبرى، ج 5، ص 427-424.
2. همان، ص 417.

آیا هدف امام حسین علیه السلام از قیام تشكیل حكومت بود؟

تأسیس حكومت حق و عدالت اسلامی از اهداف عالیه دعوت اسلام و از عناصر مهم اجتماعی اسلام است كه در هر عصر مسلمانان وظیفه دارند آن را در رأس برنامه های اصلاحی و اسلامی خود قرار داده و در تأسیس آن كوشا باشند.
مقدمتاً باید گفت: در این مورد كه فلسفه ی واقعی قیام امام حسین علیه السلام چه بوده است، نظریات گوناگونی ارائه شده است كه به برخی از آنها اشاره خواهد شد.
تقریباً همه ی كسانی كه در رابطه با قیام امام حسین علیه السلام كتاب نوشته اند در این امر اتفاق نظر دارند كه هدف امام حسین علیه السلام اصلاح جامعه بود. برخی قائلند امام حسین علیه السلام می خواست حكومت تشكیل دهد.
آیت الله صافی گلپایگانی قائل است كه «تأسیس حكومت اسلامی امكان نداشت و چون امكان نداشت پس هدف قیام هم نبود» [1]. همین نویسنده قائل است: «شما گمان می كنید اینكه می گوئیم كشته شدن مطلوب امام بوده با صرف نظر از آثار و فوائد آن بوده است؟ شما كاملاً در اشتباه هستید… اینكه می گوئیم شهادت محبوب امام بوده و امام به آن اشتیاق داشته یعنی در زمینه ی دَوَرانِ امر میان بیعت با یزید و تصویب حكومت او و شهادت البته شهادت محبوب است» [2]. در جای دیگری می نویسد: «پر واضح است كه حكومت مردی شریر… مانند یزید برای اسلام بزرگترین خطر و ضربه بود و اگر بدون عكس العمل جلو می رفت، و از طرف كسی انكار نمی شد مفاسد آن جبران ناپذیر و سبب محو آثار می گشت» [3]
بنابراین ایشان هم، هدف امام حسین علیه السلام را اصلاح جامعه می داند، جامعه ای كه با حكومت یزید به سوی خطر و نابودی در حال حركت بود.
علامه عسكری نیز با این نظریه مخالف نیست. ایشان هم قائل است كه امام حسین علیه السلام می خواست وضع موجود را تغییر دهد. «امام حسین علیه السلام به مكه رفت. مردم دور ایشان جمع شدند و به سخنان او گوش دادند. او از سیره ی جدش با آنان سخن گفت و از انحراف خلیفه از آن سیره… سپس دعوتش را آشكار كرد و امت اسلام را به قیام مسلحانه بر علیه خلافت دعوت كرد و خواستار تغییر وضعیت موجود شد» [4]
اما مطلبی كه ایشان بیان كرده و نظر شخصی ایشان است این است كه «در صورت اینكه آن حضرت به حكومت می رسید نمی توانست بدعتهای معاویه از جمله لعن پدرش علی علیه السلام را بر دارد» كه به نظر می رسد این نظریه چندان صحیح نیست. چرا كه اگر حكومت اسلامی تشكیل می شد قطعاً عمال و كارگزاران اسلامی اجازه نمی دادند این بدعت ها و لعن ها باقی بمانند چون اولاً كسی كه این بدعت ها را نهاد معاویه و امثال او بودند كه هرگز در جایگاه امام قرار نداشتند، ثانیاً مگر عمر بن عبدالعزیز در زمان حكومتش موفق نشد كه لعن علی علیه السلام را بردارد و آن اصلاحات را انجام دهد، مگر آن اصلاحات جز با خواست او بود؟ آیا كسی توانست مخالفت كند. در تأئید این سخن، آیت الله صافی می نویسد: «حكومت اسلامی اگر تأسیس می شد، مردم طعم آزادی را می چشیدند و حقوق پایمال شده ی ضعفا و طبقه سوم احیا می گردید… و تحقق اهداف اسلام به نحو كامل جز در سایه حكومت اسلامی امكان پذیر نیست و فقط حكومت اسلامی مجری تمام عیار احكام خدا و محقق هدفهای قرآن است» [5]

نتیجه گیری:
در اینكه فلسفه واقعی قیام امام حسین علیه السلام چه بوده است نظریات مختلفی ارائه شده است از جمله این نظرات می توان به تشكیل حكومت اسلامی، امر به معروف و نهی از منكر، شهادت و… اشاره كرد كه آثار آن كمتر از تشكیل حكومت نبوده و در طول تاریخ این آثار تا به امروز به اثبات رسیده است. همه این نظریات در اینكه هدف اصلی امام حسین علیه السلام اصلاح جامعه بوده مشترك هستند. علامه عسكری نیز این بیان را قبول دارد. نظری كه ایشان بیان كرده مربوط است به فرض تشكیل حكومت اسلامی و بعد از آن توانائی و یا عدم توانائی امام حسین علیه السلام در احیاء اسلام واقعی. این یك نظریه شخصی است كه البتّه ایشان برای نظر خود دلائلی هم دارد اما به نظر می رسد این دلائل چندان محكم نیستند. اكثر علما قائلند كه اگر ایشان می توانستند حكومت تشكیل دهند، قطعاً می توانستند احكام واقعی اسلام را به نحو كامل اجرا كنند.

پی نوشت:
1. صافی گلپایگانی، لطف الله، شهید آگاه، مشهد، مؤسسه نشر و تبلیغ، چاپ سوم، 1366 ش، ص50.
2. صافی، همان، ص32.
3. صافی، همان، ص35.
4. مقدمه مرآة العقول، پیشین، ج2، ص493.
5. صافی، همان، ص44 و 45.